Zasadniczo, wnoszone do sądu pismo podlega opłacie, gdy przepis ustawy przewiduje jej pobranie. Zgodnie materią ustawową opłacie podlegają w szczególności następujące pisma: pozew, pozew wzajemny, apelacja, zażalenie, skarga kasacyjna, skarga o stwierdzenienie zgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego,zarzuty od nakazu zapłaty, interwencja główna i uboczna, wniosek o wszczęcie postępowania nieprocesowego, wniosek o ogłoszenie upadłości, wniosek o wpis i wykreślenie w księdze wieczystej, wniosek o wpis w Krajowym Rejestrze Sądowym i w rejestrze zastawów oraz o zmianę i wykreślenie tych wpisów, skarga o wznowienie postępowania, skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego, skarga na orzeczenie referendarza sądowego,skarga na czynności komornika.

Przepisy ustawy wymagają, aby opłatę uiszczać przy wniesieniu podlegającego opłacie pisma do sądu. Ustawodawca przewidział trzy rodzaje opłat – stałą, stosunkową oraz podstawową.

Jak stanowi się w art. 12 ustawy, opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej, niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłata stała nie może być niższa niż 30 złotych i wyższa niż 5000 złotych.

Opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe. Wynosi ona 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcejniż 100 000 złotych (art. 13 ust. 1).

Jeśli chodzio opłatę podstawową, to przypisana jest ona do spraw, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej (określanej przez przewodniczącego w granicach od 30 do 1.000 zł w przypadku pisma wniesionego w sprawie majątkowej, w której wartości przedmiotu sprawy nie da się ustalić w chwili jej wszczęcia). Opłata podstawowa wynosi 30 złotych i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Pobranie od pisma opłaty podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty.

W zależności od rodzaju wnoszonego pisma procesowego, strona obowiązana jest do uiszczenia przewidzianej przez przepisy ustawy opłaty w całości lub jedynie jej części.Zgodnie z art. 18 ustawy o kosztach sądowych, całą opłatę pobiera się od pozwu i pozwu wzajemnego oraz wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego lub samodzielnej jego części, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. W przypadku sprzeciwu od wyroku zaocznego oraz wniosku o uchylenie europejskiego nakazu zapłaty, ustawodawca nakazuje pobranie od strony połowy opłaty określonej w oparciu o przepisy (art. 19). Czwartą część opłaty pobiera się z kolei od pozwu w postępowaniu nakazowym oraz pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym, a piątą część opłaty od zażalenia, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej oraz od interwencji ubocznej. Trzy czwarte części opłaty pobiera się od pozwanego w razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu nakazowym.

Jednoczenie ustawodawca zastrzegł, że opłata pobierana w częściach ułamkowych, nie może wynosić mniej niż 30 złotych (art. 20). Końcówkę opłaty zaokrągla się w górę do pełnego złotego.